Bir Çeki Odun Kaç Kilo? Yerelden Küresele Sıcacık Bir Sohbet
Sobaların çıtırtısı, odun tozunun kokusu, mahallenin ortak telaşı… “Bir çeki odun kaç kilo?” sorusu sadece bir hesap işi değil; geçmişle bugün arasında kurulan köprü gibi. Gel, bu köprünün üstünde beraber yürüyelim: kökeninden bugüne, bugünden de yarına uzanan bir yolculuk.
—
Çeki’nin Kökeni: Okka, Kantar ve Çeki Nasıl Bağlanıyor?
“Çeki” hem tartı aleti hem de ağırlık birimi olarak kullanılmış bir kelime. Osmanlı’da ağırlık sistemi dirhem → okka (kıyye) → kantar → çeki diye yükselir. Son dönemlerde okka 1,2829 kg’a sabitlenmişti; kantar ise pek çok yerde 44 okka kabul edildi. Buna göre 1 kantar ≈ 56,45 kg, 1 çeki = 4 kantar ≈ 225,8 kg (176 okka) standardı 1869 düzenlemesiyle resmileşti. Ancak bölgeden bölgeye farklı uygulamalar da görülmüş. ([Vikipedi][1])
Çeki’nin yerel varyantları dikkat çekici: Ayvalık’ta 100 okka, Selânik’te 135–140 okka, Midilli ve İzmir’de 180 okka gibi tanımlar kayda geçmiş. Zamanla “yeni çeki” kavramı bile doğmuş; bir dönem 10 kantar = 1 ton, daha sonra da 195 okka = 250 kg eşitlemesi kullanılmış. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
—
Peki Bugün “Bir Çeki Odun” Ne Demek?
Güncel pratikte —özellikle yakacak odun ticaretinde— “bir çeki odun” genellikle 250 kilogram olarak anlaşılır. Eski çeki aletlerine hâlâ rastlansa da, halk arasında “çeki” dendi mi çoğu kişi 250 kiloyu kasteder. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
—
Neden Herkesin Aldığı “Çeki” Aynı Gelmiyor?
İşin sırrı odunun neminde, ağaç türünde ve nasıl istiflendiğinde gizli. Odunun ağırlığı sabit bir sayı değildir; kurudukça hafifler, taze kesildiğinde ağırdır. Ayrıca meşe–kayın gibi sert ağaçlarla çam–ladin gibi yumuşak ağaçların yoğunlukları farklıdır. (Hava kurusu yoğunluklar kabaca yumuşak ağaçlarda ~450–550 kg/m³, sert ağaçlarda ~600–900 kg/m³ aralığında seyreder.) ([Mühendislik Araç Kutusu][3])
Buraya bir de Türkiye’de çok kullanılan “ster” kavramını ekle: 1 ster = yaklaşık 1 m³ istiflenmiş odun hacmi. Ster bir hacim ölçüsüdür; çeki ise kütle. Aynı hacimdeki iki “ster” odunun kilosu, tür ve neme göre ciddi değişir. ([ulusoykomur.com.tr][4])
—
Ster ≠ Çeki: Hacim ve Kütleyi Karıştırmamak
Orman Genel Müdürlüğü’nün saha tabloları, Karadeniz’de farklı türler için 1 ster odunun 300 kg ile 558 kg arasında değişebildiğini gösteriyor. Yani “1 ster”in ağırlığı sabit değil; odunun türü, yarma/yuvarlak oluşu ve nemi toplam kiloyu oynatıyor. Bu yüzden “bir çeki” (kütle temelli 250 kg) ile “bir ster” (hacim temelli 1 m³) aynı şey değil.
Bu ayrımı akılda tutunca, pazarda “bir çeki meşe” ile “bir çeki çam”ın kütle olarak eşit (≈250 kg), yanma davranışı ve enerji değeri olarak farklı olabileceğini de anlarsın. (Sert ağaçlar genelde daha yüksek enerji yoğunluğu sunar.) ([Mühendislik Araç Kutusu][3])
—
Yerel Pazarın Dili: Adalet, Güven ve Şeffaflık
Çeki, tarihsel olarak adalet ve dürüst tartı fikriyle yan yana anılır. Mahalle oduncusunun “çeki” demesi, alıcıyla satıcı arasında sözlü bir sözleşme gibi işler: “Ben sana eksik tartmam” mesajı taşır. Bu kültürel güven dili, bugün de dijital teraziler ve kantar fişleriyle destekleniyor; ama işin özünde yerel güven var. (Tarihsel standartlaşma adımları da bu güveni kurumsallaştırma çabalarıydı.) ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
—
Beklenmedik Bir Bağlantı: İklim, Enerji Yoksunluğu ve “Bir Çeki”
Odun sadece nostalji değil; enerji krizi, kırsal ısınma ve enerji yoksunluğu tartışmalarında hâlâ gündemde. “Bir çeki odun”u karbon ayak izi, temiz yakma teknolojileri ve verimli sobalar bağlamında düşünmek gerekiyor. Aynı 250 kg odun, kuru ve doğru depolanmışsa daha verimli yanar; nemliyse hem daha ağır tartar hem de verimsiz, dumanlı yanarak hava kalitesini bozar. (OGM verileri, nemin ağırlığı nasıl şişirdiğini dolaylı biçimde gösteriyor.)
—
Gelecek: Standartlar, Dijital Fişler ve İzlenebilir “Çeki”
Yarınların odun ticareti, dijital kantar fişi, QR kodlu yük bilgisi ve nem ölçer raporu gibi uygulamalarla daha şeffaf olabilir. Böylece mahallenin “sözlü güvencesi”, sahada ölçülen verilerle desteklenir: Tartı (kg), hacim (m³), nem (%) aynı fişte buluşur. Bu da fiyat adaleti, yanma verimi ve tüketici güveni demektir.
—
Kısa Özet: Sayılarla “Bir Çeki Odun”
Tarihî standarda göre: 1 çeki = 4 kantar = 176 okka ≈ 225,8 kg. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
Güncel pratikte: Odun satışında “1 çeki” çoğunlukla 250 kg olarak kullanılır. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
1 okka ≈ 1,2829 kg (geç dönem standardı). ([Vikipedi][1])
1 ster = yaklaşık 1 m³ istiflenmiş odun, ağırlığı tür ve neme göre ~300–558 kg aralığında değişebilir. ([ulusoykomur.com.tr][4])
—
Söz Sende: Senin “Çeki”nin Hikâyesi Ne?
Mahallende, köyünde “bir çeki” nasıl anlaşılıyor? 250 kg mı deniyor, yoksa farklı bir uygulama mı var? Odunu sterle mi alıyorsun, kiloyla mı? Hangi ağaç türü sana daha verimli geliyor? Yorumlara deneyimini yaz; birlikte hem bilgi bankası hem de sıcacık bir topluluk oluşturalım.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Okka?utm_source=chatgpt.com “Okka – Vikipedi”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/ceki “ÇEKİ – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: https://www.engineeringtoolbox.com/wood-density-d_40.html?utm_source=chatgpt.com “Density of Wood Species: Data & Material Guide”
[4]: https://ulusoykomur.com.tr/blog/ster-nedir-ve-agirligi-nasil-olculur/?utm_source=chatgpt.com “Ster Nedir ve Ağırlığı Kaç Kilo Gelir? | Ulusoy Kömür İzmir”